Krzysztof Lewandowski - Lekcja Ekonomii 2 (pieniądze)
Pieniądze pojawiły się dawno, dawno temu i przybierały najróżniejszą postać - od muszelek, płodów rolnych (np. zboża) po grudki kruszców, monety, kwity depozytowe, a wreszcie banknoty i ostatnio bity.
Jest kilka interesujących kwestii dotyczących pieniędzy:
a) kto emituje pieniądze?
b) jakie są funkcje pieniądza, czyli po co pieniądze są?
c) jakie są rodzaje pieniądza?
Kto emituje pieniądze?
Dawniej byli to królowie, magnaci, kościoły, dzisiaj są to banki. W najbogatszym kraju świata, USA, bank emitujący pieniądze nazywa się nie bank, a Federal Reserve. Od jej powstania w 1913 roku, instytucja ta nigdy nie była kontrolowana przez żaden urząd skarbowy. Jest natomiast w pełni kontrolowana przez prywatne lobby finansowe USA. W Polsce pieniądze emituje NBP. Gdy wejdziemy do Unii, stracimy ten przywilej.
Historia współczesnej odmiany pieniądza datuje się od uzyskania na wyłącznośc przywileju emisji papierowych banknotów przez prywatny Bank of England, co miało miejsce w 1694 roku, niewiele ponad trzysta lat temu. Był to zarazem początek rewolucji przemysłowej, zwanej "drugą falą".
Postulatem alternatywnej ekonomii jest przyznanie prawa emisji pieniędzy wszystkim obywatelom, czyli dowolnym, lokalnym społecznościom. Postulatem grubych ryb biznesu i finansów jest, aby to prawo nigdy nie zostało przyznane obywatelom.
Jakie są funkcje pieniądza?
1. Służy jako środek kontrolowanej wymiany dóbr i usług
2. Służy do gromadzenia bogactwa oraz oszczędności (należy nie mylić tych pojęć, bo czlowiek posiadający oszczędności może być równocześnie jeszcze bardziej zadłużony, więc summa summarum biedny)
3. Służy jako miara wartości.
Ad 1. Centralna kontrola wymiany dóbr i usług jest dzisiaj podstawowym narzędziem władzy w rękach rządzących elit. Jest ona realizowana przez służby księgowe firm i instytucji, urzędy skarbowe, ministerstwa, sądy i policję.
Radykalnym postulatem alternatywnej ekonomii jest maksymalne zastępowanie kontrolowanej wymiany dóbr i usług, realizowanych za pomocą pieniędzy, wymianą bezpieniężną w postaci prezentów i darów serca. Jedną z form takiej wymiany, opartej na bezplatnym dawaniu, jest wolontariat. Statystyki skandynawskie podają, że 57 % wszystkich ludzkich prac jest wykonywana w ramach bezpłatnej pracy świadczonej w rodzinach, głównie przez kobiety.
Postulatem mniej radykalnym alternatywnej ekonomii jest maksymalne zastępowanie kontrololowanej centralnie wymiany dóbr i usług - wymianą kontrolowaną lokalnie, w tym także zastąpienie centralnej zbiórki podatku - zbiórką lokalną, przeznaczaną na miejscowe cele społeczne. Warunkiem realizacji tego postulatu jest przyznanie prawa emisji pieniędzy wszystkim obywatelom oraz przyznanie lokalnym społecznościom prawa ściągania podatków według własnego uznania.
Elity finansowe boją się tych postulatów jak diabeł święconej wody, bo odbiera im to resztki władzy, której nie zdążyły jeszcze przekazać koncernom.
***
Ad 2. Gromadzenie bogactwa za pomocą pieniędzy odbywa się za pośrednictwem banków oraz instytucji finansowych w rodzaju giełdy. W dominującym systemie bankowym banki oferują za zdeponowane pieniądze nagrodę w postaci odsetek, które przewyższają poziom inflacji. Dzięki mechanizmowi odsetek, ci którzy mają nadmiar pieniędzy nie muszą nic robić, aby mieć ich jeszcze więcej.
Drugą stroną mechanizmu mnożenia bogactwa przez bogatych za pomocą odsetek są kredyty bankowe, które powodują utratę pieniędzy przez biednych oraz ich uzależnienie od systemu bankowego i systemu państwowej przemocy, który ten system chroni. Kredytobiorcy, poprzez wyrażenie zgody na oddanie bankowi więcej pieniędzy, niż pożyczyli, są kreatorami tzw. pieniędzy dłużnych. Pieniądze dłużne, równe odsetkom od kredytu, kreowane są przez pożyczkobiorców. Banki księgują te pieniądze po stronie swoich aktywów już w momencie udzielenia pożyczki i na tej podstawie przyznają kolejne kredyty. Pieniądze dłużne, emitowane przez wszystkich zaciągających oprocentowany kredyt, są zmorą dzisiejszego świata oraz przyczyną bezrobocia, kryzysów oraz wojen. Są też przyczyną "wyścigu szczurów", jak określa się bezwzględną walkę osób i instytucji o możliwość wywiązania się z podjętych zobowiązań. Teoretycznie taka możliwość istnieje poprzez wzrost gospodarczy wyższy od oprocentowania kredytów, co jest praktycznie nieosiągalne w dłuższych przedziałach czasu.
Postulatem alternatywnej ekonomii jest eliminacja pieniędzy dłużnych z obiegu bankowego.
Ad 3. Pieniądz służy jako miara energii włożonej w stworzenie czegokolwiek. Istnienie tej miary umożliwia optymalizację produkcji. Dotyczy to zwłaszcza skomplikowanych procesów, gdzie na ich efekt finalny składa się praca wielu ludzi czy firm.
Jednostka pieniądza jest najczęściej wielkością umowną, np jedna złotówka czy euro. Istnieją też jednostki silniej zakotwiczone w rzeczywistości i mające z nią nierozerwalny związek, np. jedna godzina pracy lub koszyk ustalonych dóbr. Im silniej pieniądze są zakotwiczone w rzeczywistości, tym bardziej są odporne na inflację, podlegając jedynie naturalnym procesom starzenia się rzeczy czy idei, zwanym w nauce entropią.
Postulatem alternatywnej ekonomii jest maksymalne zakotwiczenie pieniędzy w rzeczywistości, tak aby ilość krążących w obiegu pieniędzy zapewniała wlaściwą organizację pracy oraz pożądany społecznie obrót gospodarczy. Dlatego w wielu systemach przyjmuje się jako jednostkę miary - jedną godzinę pracy, odporną na inflację i umożliwiającą długofalowe planowanie
Jeszcze doskonalszą formą jednostki miary pieniądza jest - postulowany przez środowiska alternatywnych ekonomistów - koszyk podstawowych dóbr. Jednostka ta wyraża odtwarzalne fizycznie dobro, a także uwzględnia nagromadzone przez miliony lat, a przez to rzadkie, zasoby Ziemi. Dzięki zastosowaniu koszyka dóbr jako miary możliwa byłaby wymierna ocena skutków działań gospodarczych na wielką skalę i o długofalowych następstwach, jak np. produkcji energii w elektrowniach atomowych. Zastosowanie tradycyjnych miar do oceny kosztów uzyskania energii atomowej, miar słabo zakotwiczonych w rzeczywistości, spowodowało niedoszacowanie faktycznych kosztów jej uzyskiwania, obejmujących także utylizację odpadów prominiotwórczych oraz ich składowanie. Dzisiaj szacuje się, że realna cena energii produkowanej w elektrowniach atomowych jest dwukrotnie wyższa od ceny jej sprzedaży. Koszty są w tym wypadku przerzucane na przyszłe generacje.
Jakie są rodzaje pieniądza?
Pieniądz dłużny (pusty) i pieniądz mający pokrycie w dobrach (pełny).
Pieniądz oprocentowany (kapitał), pieniądz nieoprocentowany (pieniądz lokalnej wymiany) i pieniądz oprocentowany ujemnie (antykapitał). Pieniądz materialny (monety, banknoty, muszelki, zboże itp.) i pieniądz elektroniczny (czysta informacja).
Pieniądz wymienialny (obecna zlotówka) i niewymienialny (złotówka za czasów komuny) Pieniądz nieanonimowy (przelew) i anonimowy (gotówka).
Alternatywna ekonomia opowiada się za wieloma istniejącymi równolegle systemami pieniędzy, od pieniędzy globalnych, emitowanych przez specjalnie do tego celu powołaną instytucję rangi światowej, poprzez pieniądz regionalny, dzialający na obszarze kontynentów, pieniądz krajowy, regulujący stosunki ekonomiczne w państwie, aż po pieniądz lokalny, emitowany przez zorganizowane ekonomicznie społeczności.
Alternatywna ekonomia opowiada się za pieniądzem mającym pełne pokrycie w nadwyżkach dóbr i usług, osiąganych przez społeczności, pieniądzem lokalnej wymiany lub antykapitałem, przyjmującym nowoczesną formę pieniądza elektronicznego i uwzględniającym starzenie się materii oraz ducha.